Een tijdje geleden maakte ik twee heel mooie architectuurwandelingen. Een in onze hoofdstad langs panden in de stijl van de Amsterdamse School. Een tweede wandeling maakte ik vorige week in Hilversum, langs prachtige werken van Dudok, in zijn tijd de stadsarchitect aldaar. Er zijn een aantal overeenkomsten tussen de Amsterdamse School, met onder andere de Klerk als architect, en Dudok. De eerste is de periode waarin ze bouwden, de eerste helft van de vorige eeuw. Een tweede overeenkomst is dat bij beide een idealistische, sociale, component verwerkt werd in de wijken en woningen; zij hadden oog voor het welzijn van de bewoner. Vooral bij de sociale woningbouw besteedden zij daar veel aandacht aan. Dit door het simpelweg maken van mooie en functionele woningen en bijvoorbeeld ook door kunst, cultuur en groen een belangrijke plek in de omgeving te geven. Dudok gaf scholen daarnaast een centrale plaats in de wijk en beide hadden oog voor ontmoetingsplaatsen.

 

Woningbouw: een technisch of sociaal project?
Voor mij waren de wandelingen een eyeopener als het gaat om mogelijkheden voor echt integraal en preventief werken. Dudok en de Klerk werkten weliswaar vanuit een behoorlijk paternalistische insteek, maar de gedachte achter hun werk klopte wel. Woningbouw, wijkrenovaties en stadsinrichting zijn, voor zover ik weet, vooral het domein van planologen, bouwkundigen en projectontwikkelaars. Wijkwerkers worden zelden betrokken bij een bouwproject. En dat is heel jammer. Dudok en de Klerk waren idealistische bouwkundigen en werkten wat sociale inzichten betreft zonder specifieke kennis. Wat kan er gebeuren als specialisten, wijkwerkers, structureel betrokken worden bij bouwprojecten en we dat niet overlaten aan individuele architecten met sociale idealen? Dan kunnen we pas echt inhoud geven aan preventief en integraal werken. Welzijn van bewoners wordt per slot van rekening niet alleen bepaald door hun persoonlijke leefomstandigheden, maar zeker ook door de woonomgeving. Dat hadden Dudok en de Klerk heel goed gezien. En dat weten wijkwerkers als geen ander.

 

Wijkteams: achteraf oplossen of op voorhand meedenken?
Er zit zoveel kennis bij wijkwerkers. Alleen wordt die kennis vaak pas ingezet als er al problemen zijn, dan mogen de wijkteams die op gaan lossen. Terwijl de kennis van specialistische sociaal werkers juist heel waardevol kan zijn bij het voorkomen van problemen. Door betrokken te raken bij woningbouw en stadontwikkeling bijvoorbeeld. Wat zou het geweldig zijn als sociaal werkers daar een plaats aan tafel krijgen en hun kennis daar in kunnen zetten.

 

De wijkwerker als bouwopzichter?
Op welke manier kan de kennis van een wijkwerker zinvol zijn bij stadsontwikkeling?

  1. Maak als wijkteam een sociale wijkanalyse, inclusief goede data-analyse: welke problemen doen zich voor in deze of elders in vergelijkbare wijken en kan met de bouw of herstructurering daar al rekening mee gehouden worden?
  2. Ondersteun als wijkwerker de ontwikkelaars bij het betrekken van (toekomstige) bewoners bij projecten. Om hen gaat het per slot van rekening en als wijkwerker weet je hoe bewoners te activeren en te mobiliseren.
  3. Kijk als jongerenwerker mee of een wijk niet te veel ongewenste potentiƫle hangplekken bevat voor groepen jongeren. En natuurlijk waar wel geschikte plaatsen voor hen zijn. Door daar bij de inrichting van een wijk rekening mee te houden kunnen veel problemen in de toekomst voorkomen worden en kunnen jongeren ook de ruimte krijgen.
  4. Deel als wijkwerker je kennis over de benodigde voorzieningen in een wijk. Sociale cohesie ontstaat niet vanzelf, ontmoetingsplaatsen zijn daarvoor essentieel, of dat nu wijkcentra, buurthuizen, Kulturhuzen of anderszins zijn.
  5. Denk als wijkverpleegkundige en jongerenwerker mee over de plaatsen voor straatmeubilair. Hoeveel bankjes moeten er tussen het woon-zorgcentrum en de winkels staan zodat ouderen mobiel kunnen blijven en hoe voorkom je tegelijkertijd weer dat die bankjes hangplekken worden?
  6. Laat je als cliƫntondersteuner gelden bij de vormgeving van wegwijzers. Hoe blijven deze duidelijk voor mensen met een beperking? Door hier aandacht aan te besteden wordt zelfredzaamheid bevordert.
  7. Verdiep je als wijkverpleegkundige en maatschappelijk werker in het levensloopbestendig maken van woningen. Hoe kunnen mensen, ook als er fysieke problemen komen, zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, bijvoorbeeld met behulp van domotica?
  8. Haal, tot slot, extra kennis in huis, bijvoorbeeld van omgevingspsychologen. Zij kunnen meedenken over het groen in de wijk, over looproutes en over gebruikte vormen en kleuren. Dat alles kan bijdragen aan een gevoel van welzijn en bewoners bijvoorbeeld stimuleren tot (meer) bewegen.

Integraal en preventief werken, Dudok en de Klerk hadden het van nature in zich met prachtige bouwwerken en wijken als gevolg waar het, bijna 100 jaar later, nog steeds heel goed wonen is. Hoe mooi zou het zijn als we hun voorbeeld in deze 21ste verder uit gaan werken en het volkomen normaal zou zijn als wijkwerkers uitgenodigd worden aan de bouwtafel? Ik ga de mogelijkheden in ieder geval nader onderzoeken. Het is een kwestie van zorgen de we echt de benodigde kennis hebben, die delen en zorgen dat we bij de juiste personen in beeld komen. En uiteraard is het een kwestie van buiten de kaders van het sociaal domein denken. Wie weet kunnen problemen dan in de toekomst echt voorkomen worden en hoeven wijkteams niet meer alleen op te lossen.

Bovenstaande blog publiceerde ik in 2018 al op LI